Bilboko Hilerria, berau osatzen duten elementu historiko-artistiko harrigarriei begira paseatzen den bitartean hiriaren historia ezagutzeko lekurik magiko eta harrigarrienetakoa da. Bilbao Zerbitzuak-ek hilerrian zehar ibilbide gidatua egiteko aukera eskaintzen du. Bertan, audiogidak ematen dituen azalpenen bitartez, hilerriaren hainbat alderdi ezagutzen dira. Ibilbideak hainbat interesguneetatik zehar paseatzea proposatzen du, besteak beste, familia ezagunen eta Indalecio Prieto edo Casilda Iturrizar moduko pertsona ospetsuen kaperetatik eta panteoietatik.

“Bilbao Zerbitzuak-ek jendearen eskura jartzen dituen audiogidei esker, guztiek euren kabuz ezagutu ahal izango dute hilerria. Bilboren eta bertako hilerriaren historia ikasiko dute, baita interesguneak eta bitxikeriak ezagutu ere”, adierazi du Yolanda Díez Bilboko Udaleko Alkateorde eta Osasun eta Kontsumo Zinegotzi Ordezkariak.

Bisitek ordubete inguruko iraupena dute, eta jende guztiarentzat eskuragarri daude, doan, gaztelaniaz, euskaraz eta ingelesez. Udan, bisitak 08:00etatik aurrera hasten dira eta, berandu iluntzen duela aprobetxatuz, 20:00ak arte luzatzen dira.

Bilboko Hilerria parte den Hilerrien Europako Ibilbidea egitea erabakitzen duten guztiek hiri bakoitzeko kultur ondarea ezagutu dezakete, bai eta bertan bizi izan diren pertsona garrantzitsuei buruz ikasi ere.

“Bilboko hilerria ondare artistiko eta historiko berezia duen lekua da. Bertan paseatuz, panteoiez, eskulturez eta hilobi-monumentuez gain, hiriko pertsonaia garrantzitsu eta ospetsuen zenbait hilobi aurkitu ahal dira”, azaldu du Yolanda Díez Bilboko Udaleko Alkateorde eta Osasun eta Kontsumo Zinegotzi Ordezkariak.

Gainera, duela urte batzuetatik hona, eta haren balio historikoari eta hura osatzen duten elementu guztien balio arkitektonikoari esker, Bilboko Hilerria arrazoi historiko edo monumentalengatik, kanposantu aipagarriak mantentzen eta sustatzen dituen Europako Hilerri Esanguratsuen Elkarteko (ASCE) kide da.

Klimaren aldaketaren ondorioak gero eta nabarmenagoak dira, eta muturreko beroa horietako bat da. Udan Bilbon gero eta ohikoagoak diren tenperatura altuei aurre egiteko, Bilboko Udalak herritarrek erabil ditzaketen 130 gune edo eraikinez osatutako aterpe klimatikoen sarea ezarri du, eta horietako bat Bilboko Hilerria da.

“Bilboko kanposantua berdez tindatzen duten zuhaitzen adarrei eta hostoei esker, berotasun handiko egunetan egoteko, eta, aldi berean, ingurune bikaina eta oso lasaia gozatzeko leku ezin hobea da”, azaldu du Yolanda Díez Bilboko Alkateorde eta Osasun eta Kontsumo Saileko Zinegotzi Ordezkariak.

Zalantza barik, Bilboko Hilerriak, bere landare eta gerizpe ugariei esker, pertsonen sentsazio termikoa hobetzen du, bero-egunetan babes naturala emanez. Gainera, beroaren kontrako aliatu onak izan daitezkeen hainbat iturri ditu, freskatzeko eta hidratatzeko. “Zientziaren aldetik egiaztatuta dago bero-orduetan hoztutako espazio batean minutu batzuk igarotzeak hilkortasun- eta erikortasun-arriskua murrizten duela, batez ere populazioko sektore ahulenetan”, gogorarazi du Diezek.

Bilboko Hilerriaren miresle den Alex de la Iglesia zuzendariak, udal kanposantua aukeratu du “30 monedas” lanaren bigarren denboraldiko hainbat eszena filmatzeko. Aurtengo otsaila eta abuztua bitartean hainbat hiritan ari da filmatzen, Segovian, Toledon, Guadalajaran, Bartzelonan eta, jakina, Bilbon. Toki horietan, fikzioko Erresuma Batuko eta Erromako zenbait leku errepresentatzen dira. Izan ere, Bilboko Hilerrian filmatutako sekuentziak fikzioan Erroma izango dira.

“Bilboko Hilerriaren lokalizazioa Hilerria oso ondo ezagutzen eta miresten duen Alex de la Iglesiak berak proposatu zuen zuzenean, eta 120 teknikari eta aktore inguru ari dira bertan lanean. Eskerrak eman dizkigu gure lankidetzarengatik, eta, jakina, Bilbao Zerbitzuak ere eskertuta gaude proiektu garrantzitsu baterako gurekin kontatzeagatik, eta zortea opa diogu”, adierazi du Yolanda Díez Alkateorde eta Osasun eta Kontsumo Saileko Zinegotziak.

Bilbao Zerbitzuak udal entitateak antolatu du jarduera, eta Bizkaiko Arte Elkartearen lankidetzarekin jarri du abian; Yolanda Díez Bilboko Udalaren alkateorde eta Osasun eta Kontsumo Saileko zinegotzi ordezkariak ere parte hartu du.

Ilargiaren eta parte hartzaileei eman zaizkien kandelen argitan, ikustaldira bildu diren pertsonek aukera izan dute udal hilerrian ehortzita dauden pertsonaia ospetsu anitzen historia ezagutzeko, antzezpen baten bidez eta txistuaren musika eta musika klasikoa lagun.

Bilboko udal-hilerrian ehun bat pertsona bildu dira, eta ordu eta erdian zehar, gutxi gorabehera, aukera izan dute udal-hilerria ezagutzeko antzezpenez lagundutako ikustaldi batean, zeina Bilbao Zerbitzuak udal entitateak antolatu baitu, Bizkaiko Arte Elkartearekin lankidetzan. Ikustaldia beste kultur jarduera bat da, Bilboko udal-hilerria ezagutarazteko eta kulturaren, historiaren eta artearen, paisaiaren eta hileta-kulturaren aldetik hilerria zer ondare baliotsua den agertzeko egiten ari diren kultur jardueren artean.

«Jarduera honek arrakasta izan du Bilboko bizilagunen artean. Bada astebete bano gehiago plazak bete zirena. Parte hartzaileek uriaren historia ezagutzeko aukera izan dute, modu ezohiko eta inoiz irudikatu ezingo zuketen batean, kandelen argitan, eta Bizkaiko Arte Elkarteko kide iaioen antzezpena lagun», adierazi du Yolanda Díez Bilboko Udalaren alkateorde eta Osasun eta Kontsumo Saileko zinegotzi ordezkariak, ikusleen artean izan baita.

Ikustaldian zehar, hilerrian ehortzita dauden pertsonaia ospetsu anitzen historia kontatu da, antzezpen bidez, eta txistuaren musikaz eta musika klasikoz lagunduta. Bitartean, parte hartzaile guztiak ibili dira hilerrian zehar, ilargiaren eta kandelen argitan, girotzeko soinuz, musikaz eta beste ekintza dinamiko batzuez lagunduta.

Bizkaiko Arte Elkarteko kideek dinamizatu dute jarduera, eta XX. mendeko pertsonaia ospetsuak antzeztu dituzte, hilerrian ehortzita daudenak. Era berean, parte hartzaileak harritu dituzte hainbat pertsonaia nabarmenen alderdi eta ezaugarri bitxiekin, hala nola Casilda Iturrizar eta haren senar Tomás José de Epalza, Juana Mir idazlea, Gabriel Aresti poeta, Rafael Moreno Aranzadi Pitxitxi Athleticeko futbol-jokalaria, besteak beste.

Pertsonaia askoren bizitza ez ezik, gaur gauean Bilboko udal-hilerrira bildu diren pertsonek (ehun bat izan dira), aukera izan dute, halaber, uriaren historian ardura handikoak izan diren hainbat kontu eta gertaera ezagutzeko. Gertaera horiek leku oso berezi eta intimoetan daude irudikaturik hilerriaren barruan, hala nola: 1912ko Zabalguneko Zirkuko umeen tragedia; Espainiako Gerra Zibila, ekialdeko harresian, non fusilatu baitzituzten 538 pertsona, gehienak miliziano errepublikazaleak; eta Larrinagako espetxeari, Galera etxea barnetegi eta Aingeru Guardakoen komentu presondegi bihurtuei eta Altuna Mendi eta Cabo Quilates itsasontziei egindako erasoetan eraildako biktimak, kriptan ehortziak, eta, halaber Oiz mendian 1985ean izandako hegazkin-istripuko biktimak.

Bilboko Udal Hilerrian, atzo gauean, ehun bat lagun bildu ziren, uriaren historia ezin irudikatuzko modu batean ezagutzera hurbildurik, Bilbao Zerbitzuak udal entitateak Bizkaiko Arte Elkarterekin batera antolatutako ikustaldi antzerkiz lagundu batean. Ikustaldia hasi baino lehen, kandelak banatu zitzaizkien hurbildutakoei, eta ikustaldi osoan zehar eroan zituzten, ikusi zituzten hilerriko bazter guztiak argituz.

«Aukera handi bat da Europan adierazgarrienetakoa den hilerria ezagutzea hain modu magiazko eta ezohiko batean, eta, aldi berean, zentzumenendako opari bat, zeren eta, antzezten ibili ziren artisten lan handiari esker, Bilbo eta bilbotarrak hobeto ezagutzeaz gain, beste garai batera bidaiatu baikara», adierazi du Yolanda Díez alkateorde eta Bilboko Udalaren Osasun eta Kontsumo Saileko zinegotziak, berak ere esperientzia baliatuta eta beste batzuek bezala parte hartuta.

Ibilbidean zehar, bitxikeria eta pasadizo ugari izan ziren, eta ikaraldiren bat edo beste ere bai, agerraldi batzuk tarteko, hala nola Casilda Iturrizarren eta haren senar Tomás José de Epalzaren agerraldia, Juana Mir idazlearena, Gabriel Aresti poetarena edo Rafael Moreno Aranzadi (Pichici) Athleticeko futbolariarena, zeintzuk, gau horretan, erabaki baitzuten beren kripta eta panteoietako lasaitasuna utzi behar zutela eta eurak ikustera joandako pertsona guztiei lagun egin behar zietela.

Bilboko Udal Hilerriko Pintura Lehiaketaren I. edizioko irabazleei ekainaren 17an eman zitzaizkien sariak, Bilboko Udaletxeko Areto Arabiarrean. Lanak astebetez erakutsiko dira Erriberako Merkatuko kartel digitaletan eta Bilbao Zerbitzuak-en webgunean. Gainera, lehiaketaren oinarrien arabera, saritutako margolanak eta emandakoak Bilboko Hilerrian ere egongo dira ikusgai Domu Santu eguneko kultur programazioan.

“Beste ezer baino lehen, lehiaketa honetako irabazleak zoriondu gura nituzke, egindako lanen bidez benetako talentu artistikoa gozatzeko aukera eman digutelako. Bestalde, eskerrak eman gura dizkiet parte-hartzaile guztiei euren margolanen bidez Bilboko Udal Hilerriaren edertasuna eta xarma gozatzeko modu berriak erakusteagatik”, adierazi du Yolanda Díez Bilboko Udaleko Alkateorde eta Osasun eta Kontsumo Zinegotzi Ordezkariak.

Aida Mauri Crusat bartzelonarraren “Entrada a la Cripta” margolanak lortu zuen lehen saria, eta José Reyes Rodriguezen “Capilla somonte basabe” eta Carlos Espiga Alfonsoren “Esculturas” lanek bigarren eta hirugarren sariak lortu zituzten, hurrenez hurren. Era berean, Josep Millasen «Cementerio de Bilbao» pinturak akzesita lortu zuen.

Jarduera pertsonaia ospetsu batzuek eta gidari edo aurkezle batek egingo dute, guztiak ere Bizkaiko Arte Elkarteko kideak. Pertsona horiek lurperatutako pertsonak ordezkatuko dituzte, eta haien bizitzaren alderdi garrantzitsu eta bitxiak kontatuko dituzte.

Gehienez ere, 100 lagunentzako ekitaldia da, eta hortaz, erreserba egin behar da Bilbao Zerbitzuak erakundearen bulegoetan, 944 231 019 telefonora deituta edo Bilbao Zerbitzuak erakundearen webgunearen bidez, uztailaren 6ko 13:00ak arte.

Bilboko hilerriak bisita antzeztua eta gidatua antolatu du uztailaren 9ko (zapatua) gauean, 21:00etatik 22:30era bitartean. Bisita horretan, parte-hartzaileak hainbat espaziotatik (sarrera, hilobiak, panteoiak …) ibiliko dira eta horiek ezagutuko dituzte (edo berriro deskubrituko dituzte). Bilboko historia hilerrian lurperatuta dauden pertsonen bitartez, inoiz imajinatu gabeko moduan, kandelen argitan. Bilboko Udal Hilerria ezagutarazteko eta hilerriko ondare kulturalari, historiko-artistikoari, paisaia-ondareari eta hileta-ondareari balioa emateko Bilbao Zerbitzuak egiten ari den kultura-jardueren barruan kokatzen da honako hau.

Bilboko Udaleko alkateorde eta Osasun eta Kontsumo Saileko zinegotzi ordezkari Yolanda Díezek azaldu duenez, “heriotzaren kontzeptua, askotan, arindu eta ahuldu egin da alderdi morbosoenak goraipatuz. Horregatik, ekimen honekin heriotza modu naturalagoan eta lasaiagoan ulertzeko modu bat erakatsi nahi diogu gizarteari. Testuinguru horretan, ikuspegi hori ahaztu gabe eta oztopoei aurre egiteko borrokatuz, gure proiektua Europako hilerriek gaur egun duten joerarekin bat dator, hau da, hilerriak hurbiltzea pertsonei, bizidunei, hartara, hilerriez bizitzan goza dezaten, bake-, lasaitasun-, kontsolamendu- eta gogoeta-leku gisa, ondare historiko kulturalaz gozatzeko eta denboran zehar bilakaera soziala zer-nolakoa izan den ikusteko leku gisa.

Bisitan, hilerrian lurperatutako hainbat pertsonaia ospetsuren istorioa antzeztuko da, txistu-musikarekin eta musika klasikoarekin lagunduta. Era horretan, Bilbao Zerbitzuak erakundeak hileta-kultura gizarteari hurbilduko dio, «tresna pedagogiko» baten moduan, osagai batzuk eta besteak nahastuko dituen ekimen batean, bitariko formatu batekin, alegia, bisita gidatu eta «performance» gisara.

Giroko soinuen, musikaren, ekintza performatiboen eta dinamikoen bidez, parte-hartzaileak hilerrian paseoan ibiliko dira ilunpetan, kandelen eta ilargiaren argia lagun. Kandelak bisitaren hasieran banatuko zaizkie, inork xehetasunik gal ez dezan.

Bilboko hilerria bisitatzea aukera ezin hobea da uriari, jendeari eta lurrari buruz dakiguna ezagutu, gogoratu eta zabaltzeko. Hilerri bat bisitatzean iragana ezagutu daiteke, hildakoen istorioen bidez hiriaren bizitza jasotzen baita, eta horrek gure ingurua eta hilerri hau beste modu batera ikusteko aukera ematen baitigu” zehaztu du Diezek.

Jarduera pertsonaia ospetsu batzuek eta gidari edo aurkezle batek egingo dute, guztiak ere Bizkaiko Arte Elkarteko kideak. Pertsona horiek lurperatutako pertsonak ordezkatuko dituzte, eta haien bizitzaren alderdi garrantzitsu eta bitxiak kontatuko dituzte.

Hala, gauaren aterpean, Bilboko udal-hilerriaren historia, hilerriak gordetzen duen artea eta hilerrian dauden XX. mendeko pertsonaia garrantzitsuen bizitza (Casilda Iturrizar eta Tomás José de Epalza senar-emazteak, Juana Mir idazlea, Gabriel Aresti poeta eta Rafael Moreno Aranzadi (Pichici) Athleticeko jokalaria, besteak beste) kontatuko digute, panteoi liluragarrien eta harrizko edo brontzezko estatuen artean.

Ez hori bakarrik, 1902ko apirilaren 27an inauguratu zenetik gaur egunera arte Bilboko XX. mendeko historia astindu duten gertaera mingarriak ere gogoraraziko dizkigute, hala nola hauek: Zabalguneko Zirkuko haurren tragedia, 1912an; Espainiako Gerra Zibila, ekialdeko harresia lekuko, 538 pertsona fusilatu baitzituzten, batez ere miliziano errepublikanoak; Larrinagako espetxeko erasoko, La Galerako eta Aingeru Zaindarietako biktimak; Altuna Mendi eta Cabo Quilates itsasontzietako biktimak, Kriptan ehortziak; eta Oiz mendiko 1985eko hegazkin-istripuko biktimak.

Bitxikeria asko dira Bilboko udal-hilerrirako bisita hori esperientzia ahaztezina egiten dutenak; udal-hilerria Espainiako hilerri zaharrenetako bat eta Europako hilerri esanguratsuenetako bat da.

Izena emateko epea

Jarduera horretan parte hartzeko, beharrezkoa izango da aldez aurretik izena ematea, gehienezko kopuru bat izango baita, segurtasunagatik. Edukiera 100 lagunekoa izango da.

Bisita antzeztura joateko erreserba uztailaren 6ko 13:00ak arte egin daiteke, Bilbao Zerbitzuak erakundearen bulegoetan (30 plaza), 944 231 019 telefonora deituta (30 plaza) edo Bilbao Zerbitzuak erakundearen webgunearen bitartez (40 plaza) [Bitarteko honen bidez agortutako plazak], pertsona guztiek bisitan sartzeko aukera izan dezaten, beren baliabide edo trebetasun teknologikoak edozein izanik ere. Sarbide-kanal horietako batean betetzen ez diren plazak beste kanaletara bideratuko dira.

Ibilbidean zehar audio-sistemak erabiliko dira, bertaratzen direnek gidariaren azalpenez modu inguratzaileagoan gozatu ahal izan dezaten.

Gurutze Gorriaren lankidetza

Ekitaldia egiteko, Bizkaiko Gurutze Gorriak oinarrizko laguntza-ekipoa jarriko du -boluntario 2 eta ibilgailu bat- 20:00etatik 23:00etara bitartean, prest egongo direnak ekitaldira bertaratutako pertsonei berehalako arreta eman behar izanez gero eta bestelako osasun-gorabehera edo istripu prebenitzeko.

Bestelakoak

• Bisita ez da 12 urtetik beherakoentzat gomendatzen.
• Ezingo da argazkirik, bideorik edo audio-grabaziorik egin.
• Antzezpenak ibiltariak izango dira, eta, hortaz, ez da esertzeko leku espezifikorik egongo.
• Oinetako erosoak eta hotzetik babesteko arropa eramatea gomendatzen da.
• Ekitaldira joan ahal izateko, ezinbestekoa da erreserbaren ziurtapena aurkeztea ekitaldiaren sarreran.
• Ezinbestekoa da Bilboko udal hilerriko ate nagusian egotea (Santimami Auzoa 4, Zamudio/Derio) bisita hasi baino 15 minutu lehenago.
• Bisita ez da bertan behera geratuko euria eginda ere; bai, ordea, alerta horia edo gehiago ezarrita badago. Euria bada, zira, aterki eta oinetako egokiak eraman.
• Jarduera bertan behera utzi ahal izango da gutxieneko jende-kopurua ez badago edo antolatzaileekin zerikusirik ez duten arrazoiengatik.

Aida Mauri Crusat-ek izan da Bilbao Zerbitzuak-ek antolatutako Bilboko Hilerriko aire zabaleko pintura azkarreko I. Lehiaketaren irabazlea, ‘Entrada a la cripta’ obrarekin. Lehiaketa gaur, ekainak 4, larunbata, egin da, goiz osoan zehar, Bilbao Zerbitzuak-en Bilboko Udal Hilerriaren 2022ko kultur programazioaren Barruan, Bilboko Udaleko Osasun eta Kontsumo Sailarekin lankidetzan. Bigarren saria José Reyes Ramos Rodriguez-ek egindako ‘Capilla somonte basabe’ lanak jaso du, eta hirugarren saria Carlos Espiga Alfonso-k irabazi du ‘Esculturas’ lanarengatik. Epaimahaiak Josep Millas Chia margolariaren ‘Cementerio de Bilbao’ lana accesit batekin saritzea erabaki du.

“Gozamena eta esperientzia ederra izan da lehiaketako epaimahaikide izatea. Lehiaketak, batez ere, Hilerriko xarma euren lanetan modu sinestezinean islatzen jakin duten parte-hartzaile guztien talentu eta sormen handia bildu du”, adierazi du Yolanda Díez Bilboko Udaleko alkateorde eta Osasun eta Kontsumoko Zinegotzi Ordezkariak. Epaimahaia pinturaren arloan ospe eta ezagutza aitortua duten pertsonek osatu dute: Enrique López Suárezek; José Ramón Muro Pereg-ek; Yolanda Díez Bilboko Udaleko alkateordea eta Bilbao Zerbitzuak elkarteko presidenteak; eta José Antonio Fernández erakundeko zuzendariak.

Lehen saria kanposantuko kaperaren fatxada nagusian inspiratu da, eta adierazpen-indar handia, konposizio ona eta marrazki bikaina dituen lana da, perspektiba konplexua eta testura iradokitzaileak islatzen dituena. Bigarren saria kanposantuko kariatide batean inspiratu da, argi eta itzalen jokoagatik, gaiaren soiltasunagatik eta marrazkiagatik nabarmentzen dena. Hirugarren saria akuarela bat da, epaimahaiari gustatu zaion tonu okredun marrazki on batekin. Akzesit bat ematen zaio estilo figuratiboko laugarren lan bati, kanposantuko kapera klaustrotik erakusten duena. Bilboko hilerria ondo baino hobeto ezagutzen da, eta nolabaiteko konplexutasuna du.

Laster jakinaraziko da saridunei sariak noiz banatuko zaizkien eta saritutako lanak katalogo digital batean ikusgai non jarriko diren. Katalogo hori Bilbao Zerbitzuak-en webgunean egongo da eskuragarri.

Gainera, gaur gerturatutako pertsonak, bai parte-hartzaileak, bai bisitariak, Bizkaiko Elkarte Artistikoak emandako pintura-klase magistral batera joan ahal izan dira. Bertan, Hilerriko panteoien estatuak esku hutsez arkatzez edo ikatzez marraztea landu da.

Lehiaketa girotzen laguntzeko, eguerdiko 12:00ak aldera, bertaratutakoek Bizkaiko Elkarte Artistikoaren hiru rapsodak une horretarako aukeratutako 15 poemen poesia errezitaldiaz gozatu ahal izan dute. Irakurketarekin batera, Zuriñe De Diego (biolina) eta Miren De Diego (biola) artistak aritu dira.