Bilboko Udal Hilerriak pantaila handira salto egin du “Los Muértimer” lanarekin. Alvaro Fernández Armerok zuzendutako misteriozko komedia honetan udal hilerria pelikularen eszenatoki izan du. Eskola jazarpena, adiskidetasuna, beldurra eta onarpena bezalako gaiak aztertzen dituen filmak Bilboko hilerrian ikusgai dauden hileta eskulturen eta panteoien arkitektura eta oroimen kolektiboa jasotzen ditu orain ere.

“Los Muértimer”-ek Nikoren istorioa kontatzen du, ehorztetxe bateko jabeen semea izateagatik bullying-a jasaten duen nerabearena, eta Gabriellerena, herrira trukerako ikasle gisa iristen den neska frantziarrarena. Elkarrekin, herriko hilerrian egindako lapurreta batzuk ikertzen dituzte, haien beldur eta gatazka pertsonalei aurre egiten dien misterio bat aurkituz. Oraingo honetan Diego Montejo eta Iratxe Emparan pertsonaiei bizia ematen diete.

“Ohore bat da gure hilerria itzulingururik gabe eta modu argi eta naturalean heriotzari buruz hitz egiten duen film honen parte izatea. Errespetuzko umorearen klabean, heriotzak dakarren tabu soziala agerian uzten laguntzen du”, nabarmendu du Álvaro Pérezek, Bilboko Udaleko Osasun eta Kontsumo Arloko zinegotziak.

Erregelamendua 2012an onartutakoa ordeztuko du, eta hildakoentzako eta haien senideentzako arreta erraztu eta hobetzea du helburu, bai eta haien erabilerak berritzea ere, heriotzari buruzko tratamenduaren pentsamoldea aldatzen lagunduz

Dokumentuak etxe-animaliei hileta-zerbitzuak eskaintzea, errausketen gorakadari erantzutea, erlijio-kolektiboak ehorzteko guneak erreserbatzea, heriotza perinatalaren tratamendu sentikorra edo familiei laguntza eta arreta osoa ematea proposatzen du

Hilerriek gizartean jokatzen duten papera aldatuz joan da urteetan zehar, eta Bilbokoa ez da salbuespena. Hori dela eta, Bilbao Zerbitzuak espazioaren araudi berri baten prozesuari ekin dio, udal hilerria egungo beharrizan sozialetara eta etorkizuneko erronketara egokitzeko. “Erregelamendu honen azken helburua, 2012an indarrean zegoena ordezkatzera datorrena, hildakoen eta haien senideen arreta erraztea eta hobetzea da, baina baita haien erabilerak berritzea ere, heriotzari buruzko tratamenduaren pentsamoldea aldatzen lagunduz”, azaldu du Bilboko Udaleko Osasun eta Kontsumo zinegotzi Álvaro Pérezek.

Gauzak horrela, eta herritarren eskaerei erantzunez, araudi berriak proposatzen du etxe-animaliei buruzko hileta-zerbitzuak eskaintzea, baina baita agertzen diren errealitate eta behar berri batzuei erantzutea ere; hala nola, errausketen gorakada, erlijio-kolektiboak ehorzteko guneak gordetzea, heriotza perinatalaren tratamendu sentikorra, edo familiei laguntza eta arreta osoa ematea erakunde espezializatuekin lankidetzan. “Gure hilerria imajinario kolektiboan urruneko espazio izateari uztea nahi dugu, eta hiriko bizitzan erabat integratutako leku bihurtzea. Oroimenerako, errespeturako eta kulturarako gunea da, eta, gainera, funtsezko zerbitzu publikoa eskaintzen du”, nabarmendu du zinegotziak.

Araudi berri honekin, Bilbao Zerbitzuak ere aukera emango die familia interesdunei beren emakida berritzeko, lehen eskuraketan baino prezio baxuagoan gainera, diskriminazio positiboko neurri gisa, familiek beren hildakoen gorpuzkiak hirian gorde ditzaten sustatzeko.

Ondarea, kultura eta historia

Funtsezko zerbitzu hori bermatzeaz gain, dokumentu berri honek hilerriak gordetzen duen ondare historiko eta artistiko handiari balioa eman nahi dio. “Gure hilerria Bilbon bizi izan zen jendearen oroitzapenez betetako lekua dela aldarrikatu nahi dugu. Bilboko leku garrantzitsua da, eta Bilboko kultur eskaintzaren parte ere izan behar du”, azpimarratu du zinegotziak. Izan ere, azken hiru urteetan kultura- eta hezkuntza-ekimenak garatu dira, hala nola bisita gidatuak, errezitaldiak eta ondare-elementuen zaharberritzea, hilerriak hiri-bizitzan duen presentzia normalizatzea eta heriotzari lotutako tabu sozialak haustea helburu dutenak.

Casilda Iturrizar, Enrique Epalza, Martina de Zuricalday, Simón Cabildo Gil Recadero Uhagon, Marcelino Ibáñez de Betolaza, Pitxitxi, Juana Mir, Tomás Meabe, Vicente Blanco Echebarria… Guzti hauek Bilboko historiako pertsonaia ospetsuak izan ziren, bai eta orain Bilbao Zerbitzua-ek Bilboko Hilerrian kultur agendaren barruan eskaintzen duen bisita antzeztuen protagonistak ere.

Beste edizio batzuetan agertutako pertsonaiez gain, beste bilbotar gogoangarriak ere gehitu izan dira aurtengo ibilbidera, bisita ahaztezin bat osatzeko. Guzti hauen bizitza oinarri izanda Bilboko historia ezagutuko dute bisitariek, oroimenean gorde diren kontu harrigarriez gain.

Pitxitxik galdutako baloia; meriendak asmatu zituen Martina de Zuricaldayren gurinezko opil goxoak eta txokolatea; Juana Mirren luma, bisitaz gozatzen duten pertsona guztien xehetasun guztiak kronika batetan biltzeko; Simón Cabildo Gil bere paper ezagunenean, “Doña Croqueta”, bertaratutakoei barre algarak sortzeko gogoz… Guzti hauek eta gehiago bisitan izango dira.

Zalantzarik gabe, bi orduko ibilaldi bat non denbora azkar igarotzen den Bilboko aireportutik joan etorrian dauden hegazkinen gerizpean. Hauek ere Bilboko Hilerriko bisita antzeztuen parte dira ere; eta hain izan da arrakasta aurten ez daudela salgai pase gehiagorik.

Bertan bizi diren intsektu, anfibio eta hegaztien fauna aberatsa eta askotarikoa ezagutzera eman nahi duen liburua formatu fisikoan dago jada Bilboko liburutegietan eta online Bilbao Zerbitzuak webgunean

Katalogoak, Markel Montaño biologo bilbotarrak idatziak, 40 ornodun espezie baino gehiagoren espezifikazioak eta ezaugarriak jasotzen ditu (batez ere hegaztienak), eta beste 28 ornogabe espezieenak

Bilboko Udal Hilerritik paseatzea eta karnaben, txinboen eta txorruen txistu eta txorrotxioaz disfrutatzea, edota urraken zalapartaz edo tximeleten hegada leunaz gozatzeko esperientzia, zalantzarik gabe, hilerrian dagoen animalien bizitzan bete-betean murgiltzea dakar. Izan ere, orain, bisitatzen dutenek hilobi eta panteoien artean zer-nolako animaliak bizi diren kontsultatu ahal izango dute Bilbao Zerbitzuak-ek bertan bizi diren intsektu, anfibio eta hegaztien fauna aberatsa eta askotarikoa ezagutzera emateko egin duen liburu berriari esker.

2022an, Bilbao Zerbitzuak kanposantuko florari buruzko lehen liburukia kaleratu zuen, eta, orain, lan hori osatu eta bertako paisaia-ondarearen lan pedagogikoarekin jarraitu nahi du, Bilboko kanposantuan goza daitekeen fauna garrantzitsu eta aberatsa balioetsi nahi duen bigarren lan honekin.

“Gure hilerrian doluaren unean egiten diren bisitak, heriotza azpimarratzen dutenak, bizitza-zikloaren eta ziklo naturalaren zatitzat hartzen direnak, dagoeneko hedatzen ari garen mota guztietako kultura- eta ingurumen-jarduerekin elkarbizitzea nahi dugu, bizitzak aurrera jarraitzen duela gogoraraziz”, azaldu du Bilboko Udaleko Osasun eta Kontsumo zinegotzi Álvaro Pérezek.

60 espezie baino gehiago

Katalogoak, Markel Montaño biologo bilbotarrak idatziak, 40 ornodun espezie baino gehiagoren espezifikazioak eta ezaugarriak jasotzen ditu (batez ere hegaztienak), eta beste 28 ornogabe espezieenak. Izan ere, liburu honen bidez, Bilbao Zerbitzuak-ek tokiko biodibertsitateari lagundu nahi dio, begi hutsez hilerrian ikus daitekeen animalia-bizitzari balioa emanez. “Norbaitek kanposantua bisitatzen duen hurrengo aldian, beste begi batzuekin begiratuko dio, eta espazio hori gordetzen duen animalien bizitzan barneratuko da”, adierazi du zinegotziak.

Liburua formatu fisikoan dago jada Bilboko liburutegietan. Bertsio elektronikoa Bilbao Zerbitzuen webgunean ere eskuragarri dago.

Bere garaian Bilbon nabarmendu ziren emakume batzuen bizitza eta obra gogoratzea eta ezagutaraztea Bilbao Zerbitzuak Bilboko Udal Hilerrian antolatutako “Emakume bereziak” bisita gidatuaren helburua da, eta kanposantuko urteko kultur programazioaren barruan kokatzen da.

Ibilbide honekin bertaratzen diren pertsonek noizbait isilduak izan zirenen ahotsak entzun ahal izango dituzte; emakume berezi hauen historian murgilduz, non aitzindariak, borrokalariak, artistak, zientzialariak eta filantropak dauden. Zalantzarik gabe, gizartean itzala utzi zuten historiak: Juana Mir, errepublikaren eta gerra zibilaren urteetan militarren delituei buruz idaztean traizioa leporatuta fusilatutako kazetaria; Martina de Zuricalday, Bilboko familia txokolategileko negozioaren oinordekoa eta askaria frantsesera eta txokolategietara askarira joatearen bultzatzailea; edota Casilda Iturrizar, ongintzara bideratuta Erruki-etxea, Ospitale Zibila edo Udala bezalako erakundeei dohaintzak eginez Tibolin eskolak eraikitzeko, beste ekarpen askoren artean.

Istorio bakoitzak gizarteari egindako ekarpenak ikusaraziko ditu, baina baita horietako bakoitzak erakutsitako adorea, borroka eta determinazioa ere, lurperatutako eta ahaztutako bizipenak baina gure historia ulertzeko funtsezkoak; hala nola Juliana Aguirrezabalarena, Espainiako pedagogo handienetako batena, edo Lucia Trinidad Bilboko Kale Nagusiko mimo ikonikoa.

Emakume guzti hauen bizitza ezagutu nahi dutenek uztailaren 25ean eta irailaren 13an beste bi bisita izango dituzte eskura.

Aire zabaleko museo bat. Horixe bera da erakusten dutena “Hilerri bat artearekin” eta “Hilerria deszifratzen: sinboloak eta irudiak” bisita gidatuek, Bilbao Zerbitzuak-ek Bilboko hilerrian antolatutako ekintza kultur programazio barruan.

Sarrera ia zeharkatu gabe, kanposantuko edertasuna eta arte aberastasuna agerian geratzen dira, baita historiako azken 120 urteetan bizi izan dituen aldaketa artistiko eta estilistikoak ere. Izan ere, ibilbideak arkitektura-, arte- eta paisaia-alderdiak ardatz dituen arren; hilerria aire zabaleko monumentua delako, botanika- eta ingurumen-mailan ere badu interesa, flora eta fauna ugari biltzen dituelako bere baitan. Xehetasun hauek guztiak ezagutu nahi dutenek uztailaren 9an eta irailaren 5ean aukera izango dute.

Era berean, hilobiak eta monumentuak apaintzen dituen hileta-ikonografia liluragarriaren bila arakatu nahi dutenek,“Hilerria deszifratzen: sinboloak eta irudiak” bisita izango dute uztailaren 31n eta irailaren 25ean; non hilerriak duen bizitzaz, heriotzaz eta, jakina, espiritualtasunaz hitz egiten duen hizkuntza bisuala erakutsiko den.

Bisitariek jakitun izango dira nola kultura eta garaiek hilobi-artea erabili duten hildakoei omenaldia egiteko, bizidunen eta hildakoen munduaren artean lotura bat sortuz.

Bigarren saria Carlos Espigarentrzat izan da “La cupula” lanagatik eta hirugarrena Lucio Fernándezi egokitu zaio “La bruma del tiempo” lanagatik.

Lehiaketa, Bilbao Zerbitzuak-ek antolatua hilerriko kultur programazioaren barruan, atzoko goiz osoa hartu du eta 17 parte-hartzaile izan ditu.

Larunbatean pinturak Bilboko Udal Hilerriko txoko bakoitza hartu du IV. Aire zabaleko pintura azkarraren lehiaketa. José Reyes izan da irabazlea, “Con los brazos en cruz” lanagatik. Lehiaketa Bilbao Zerbitzuak elkarteak antolatu du eta hilerriko kultur programazioaren barruan kokatu da. Larunbat goiz osoan zehar egin da eta 17 parte-hartzaile izan ditu.

Bost ordu baino gehiagoz, artistak Bilboko hilerriko hainbat espaziotan zehar ibili dira, beren irudimenari bide emateko. Carlos Espigak, esaterako, bigarren saria lortu du “La cúpula” lanarengatik. Hirugarren saria Lucio Fernándezentzat eta “La bruma del tiempo” lanarentzat izan da.

Oraingo honetan, lehiaketako lehen saria irabazi duen artistak oso olio lausoarekin egin du bere lana, lekuaren esentzia modu paregabean harrapatuz. Bigarren saria “La cúpula” lanari eman zaio, akuarelarekin irudikatutako elementu arkitektonikoen zehaztasun handia islatzeagatik. Hirugarren eta azken saria, azkenik, “La bruma del tiempo” lanari egokitu zaio, ikuspegi interesgarri bat eta sakontasunaren erabilera eraginkorra erakustea lortu duelako.

Lehiaketa honen bitartez, Bilbao Zerbitzuak, pinturaren bidez, Bilboko Udal Hilerriko hileta-sinbologiari eta ondareari balioa ematea bilatzen du, bai eta barrutian dagoen bake eta harmonia sentsazioa erakartzea ere. Aurten epaimahaiak aurkeztutako lanen maila handia azpimarratu du.