Bilboko udal-hilerrira urriaren 26an eta 27an eta 2019ko azaroaren 1ean hurbildu ziren bisitariek inkesta bat jaso zuten, orain arte egindako hobekuntzak eta jasotako zerbitzuak baloratzeko. Banatutako 3.500 inkestetatik 412 erantzun postaz jaso ziren.

Inkestak 21 galdera planteatzen zituen. Horien bidez, hilerriko zerbitzu orokorra ebaluatzen da, eta, bereziki, zerbitzua mantentzearekin lotutako alderdiak, hala nola barrutirako irisgarritasuna eta desgaitasuna duten pertsonak, instalazioak, aparkalekuak, informazio-panelak, iturriak, komun publikoak, berdeguneak eta garbitasuna; eta gure langileen irudia edo presentzia, adeitasuna, zerbitzuaren kostuaren arrazoizkotasuna.

Aztertutako 23 itemetatik, emaitza positiboa izan da 16tan, aurreko urteko emaitza hobetu baita, kasuren batean, modu esanguratsuan, hala nola hilerria irekitzeko eta ixteko ordutegiaren egokitzapena, 2018an 7,62 izatetik 2019an 8 izatera igaro baita; bulegoak irekitzeko eta ixteko ordutegiaren egokitzapena, 2018an 7,02 izatetik 2019an 7,66 izatera; desgaitasuna duten pertsonen irisgarritasuna 2018an 6,19 izatetik 2019an 6,73 izatera igaro da; Zerbitzu publikoen erabilgarritasuna (W.C.) 6,54 izatetik 7,40 izatera igaro da 2018an Zalantzarik gabe, gure langileei dagokienez, herritarren balorazioak gora egin du gehien: gure langileen irudia eta presentzia 2018an 7,24 izatetik 2019an 7,76 izatera igaro da; informazio nahikoa eta zehatza 2018an 7,12 izatetik 2019an 8,02 izatera igaro da; eta herritarrek langileengandik jasotzen duten tratu egoki eta atseginaren balorazioa 2018an 7,85 izatetik 2019an 8,45 izatera igaro da, hau da, lortutako puntuazio partzial guztien artean altuena.

Hala ere, hurrengo ekitaldirako, aurreko ekitaldian lortutako puntuazioa jaitsi dugun 7 itemak aztertzera eta hobetzera bideratu behar dugu gure ahalegina: errautsak erraustu ondoren uzteko eskaintza (familiaren zaintza, ehorzketa emakidan, oroitzapenaren basoa edo uko egitea), errautsak barreiatzeko hilerriaren barruko leku baten erraztasuna, ehorzketa- edo kremazio-ordutegiaren egokitasuna eta ordutegi horren puntualtasuna. Duintasunez eta errespetuz, eta pertsonek tratua jasotzen dute.

Halaber, jaitsi egin da erlijio-zerbitzuaren egokitasunari buruzko balorazioa, eta, beraz, horren berri emango diogu Bilboko Gotzaindegiari, hark azter dezan eta egoki iritzitako hobekuntzak egin ditzan.

Bilboko udal-hilerrian ematen den zerbitzuaren balorazio orokorra 2018an 7,33 puntukoa izatetik 2019an 7,74 puntukoa izatera igaro da.

2018-2019ko Gazte Enplegurako Planaren barruan parte hartu duten gazteek kontserbazioko hainbat lan egin dituzte, hala nola, 5 monumentu, 2 panteoi handi, 20 panteoi eta 9 hilobi, guztiak pieza artistiko garrantzitsuak, haien narriadura geldiarazteko eta mantentze-lanak bermatzeko.

Bilbao Zerbitzuak, Bilboko Udaleko Osasun eta Kontsumo Sailaren mendeko sozietate publikoak, arrakastaz amaitu du Bilboko Hilerria kontserbatzeko plan garrantzitsu bat, azken hamarkadetako garrantzitsuenetako bat. 2018-2019ko Gazte Enplegurako Planaren barruan, hainbat piezatan esku hartu da, haien balio artistikoaren eta ondarearen arabera (5 monumentu, 2 panteoi handi, 20 panteoi eta 9 hilobi), haien narriadura geldiarazteko eta mantentze-lanak bermatzeko.

Esku-hartzearen aurretik, multzoen kontserbazio-egoerari buruzko azterketa bat egin da, multzo bakoitzaren premia zein hura gauzatzeko beharrezkoak diren materialak, produktuak eta tresnak ondorioztatu ahal izateko. Horrela, lehenengo “errekonozimendu” bat egitea lortu da, bai eta identifikazio-lan bat ere, fitxa teknikoen eta argazkien bidez.

 Lanak gehiago bideratu dira ondarea zaintzen dela ziurtatzeko oinarrizko esku-hartzeetara, zaharberritzera baino. Horrela, lan horiek honako hauek izan dira: garbiketak egitea pilatutako zikinkeriaren gainazaleko geruza kentzeko, morteroa, itsasgarria eta finkapena aplikatzea, eta biozida aplikatzea, likidoen agerpena eta harrizko euskarrirako beste mikroorganismo kaltegarri batzuk arintzeko. Jarduera bakoitza fitxa independenteetan jaso da, eta fitxa horiek Bilboko Hilerrian egindako lanaren oraintsuko memoria osatzen dute.

 Esku hartu beharreko multzoak aldez aurretik aukeratu ditu kanposantuko zuzendaritzak, Udalaren jabetzakoak direnen artean, eta beren interes artistikoagatik esanahiak dituzte. Piezak higadurarekiko eta eragile klimatologikoekiko esposizioaren ondorioak ekidin edo zuzentzera bideratu dira egin beharreko lanak, horiek hondatzea eta jatorrizko itxura galtzea eragin baitute. Horretarako, proiektuak metodologia hau jarraitu du:

• • Ikerlan bat egitea, piezek hilerrian dituzten datuak bilduta, tipologiaren arabera taldekatuta.
  • Piezen morfologia, konposizioa eta kontserbazio-egoera deskribatzea, oro har.
  • Lanerako beharrezkoak diren materialen eta produktuen zerrenda.
  • Obra bakoitzaren beharraren arabera jarraitu beharreko prozesuak azaltzea, guztia kontserbazio-testuinguru batean kokatuz.

Guztira, 36 pieza artistiko atzeman dira:

1. 1. Monumentuak

• • Klaustroa – Hilerriko sarrera nagusiaren aurrean.
  • Gerra zibilaren mausoleoa – Hilerriko ate nagusiaren aurrean.
  • Soldaduen monumentua – 30. etxadia (bulegoen ondoan).
  • Casilda Iturrizar andrearen panteoia – Begoñako Andre Mariaren 1. zenbakiko 1. solairuko panteoia.
  • Zabalguneko Zirkuko Haurrak panteoia – Begoñako Andre Maria, Gogoratze Basoaren parean.

1. 2. Panteoi Nagusiak

• • Nicolasa Martínez de las Rivas andrearen kapera – Begoñako Andre Mariaren 7. zk.a.
  • Ocharan kapera – Begoñako Andre Mariaren 8. HE.

1. 3. Panteoiak

• • Azcue panteoia – 1tik 3ra zenbakiko panteoia, etxadia.
  • Echevarría kapera – 1tik 13ra zenbakiko panteoia, E. etxadia
  • Echevarria panteoia- La llana- 1.mailako pateoia 14.zenbakiko etxadia
  • Escauriza kapera-Begoña Andre Mariaren lehenengo mailako 3.panteoia
  • Villabaso kapera-lehenego mailako panteoia I.etxaldia
  • Hernández panteoia-lehenengo mailako panteoia 7. etxaldia N.
  • Urrutia panteoia- lehenengo mailako panteoia 8. Etxaldia N.
  • Astigarraga panteoia- bigarren mailako panteoia 5.etxaldia L.
  • Barasorda panteoia- bigarren mailako panteoia 2. Etxaldia D.
  • Cámara panteoia- bigarren mailako panteoia 3.etxaldia A.
  • Gaminde Ayarragaray panteoia- bigarren mailako panteoia 5. Etxaldia C.
  • Ibarrola panteoia- bigarren mailako panteoia 4. Etxaldia D.
  • Llona panteoia- bigarren mailako panteoia 2. Etxaldia O.
  • Martin de Aldama- bigarren mailako panteoia 41. Zenbakia Begoñako Andre Maria
  • Rodriguez Galarreta panteoia- bigarren mailako panteoia 10. Etxaldia D.
  • Saralegui Colina y Zarandona-bigarren mailako panteoia 8. Etxaldia D.
  • Bernier y Gorostiaga panteoia- hirugarren mailako panteoia 12. Zenbakia San Nikolas.
  • Pedo y D. Mariano Goicocechea- hirugarren mailako panteoia 13.zenbakia San Nikolas.
  • Menchaca y Goiri- hirugarren mailako panteoia 5. Etxaldia R.
  • Saracho panteoia- hirugarren mailako panteoia 9. Etxaldia R.

1. 4. Hilobiak

• • Ipiña panteoia- 28 hilobia eta 29 etxaldia G
  • Leal eta Lecea panteoia- 173 hilobia O etxaldia
  • Maguregui eta Labayru panteoia- 59 hilobia eta O etxaldia
  • Olascoaga Zabalo panteoia- 91 hilobia C etxaldia
  • Pérez- Yarza- 22 hilobia P etxaldia.
  • Pocheville Linares panteoia- 74 hilobia D etxaldia
  • Saenz Venturini panteoia- 195 hilobia O etxaldia.
  • Tomé Y Maestre panteoia- 86 hilobia B etxaldia.
  • Couto tumulua- 4 hilobia 19 etxaldia.

Ebakitako pieza guztiek zikinkeria zuten gainazalean, denborak aurrera egin ahala eta ingurumen-faktoreek eraginda (hezetasuna, kutsadura atmosferikoa). Landarediaren presentzia konstante bat izan da horietako edozeinetan, baita eraso biologikoa ere (likenak eta goroldioa). Aldaketa-faktore horien guztien ondorioz, piezak apurtuta edo pitzatuta zeuden. Hareharria duten piezetan, harearria ikusgarri eta oso ohikoa zen.

Kontserbazio-lan horren guztiaren helburua da interesgarritzat jo diren elementu guztiak zaintzea eta denboraren joanaren degradazioetatik babestea. Horregatik, Bilboko hilerrian egindako lanak ezinbestekoak izan dira hautatutako multzoen aire zabaleko egoerak eragindako degradazioetako asko indargabetzeko.

Kontserbazio-prozesuetan, era guztietako landareak (likidoak, goroldioak, landareak, etab.) garbitu, sendotu eta ezabatu dira, eta horiek, begi hutsez hauteman ez arren, ezinbestekoak izan dira landutako elementuak eta funtsezkoak “saneatzeko”, elementu bakoitza osasuntsuagoa izan dadin.

Kolore-aldaketa multzoetan

Egin diren garbiketa-prozesuek lagundu dute atzemandako piezen gainazalean pilatutako zikinkeria orokorra kentzen. Zoritxarrez, landutako elementu gehienak harrizkoak ziren, eta, beraz, material porotsuak ziren. Ondorioz, zikinkeria ez zegoen bakarrik azaleko mailan, sakonago sartzea lortu zuen. Horrek multzoen kolore aldaketa ekarri du.

Oro har, kolore belztua hartu dute piezek, berdetasunaz gain (landaredia dagoelako). Egindako garbiketek zikinkeria erabat ezabatzeko beharrezko mailara iristea lortu ez badute ere, pieza askoren kolore aldaketa nolabait neutralizatzea lortu dute. Alde horretatik, erabilitako biozida laguntza handikoa izan da. Garbiketak amaitu eta morteroa babes-geruza gisa aplikatu ondoren aplikatu zen. Baina hilabeteak igaro ahala, aktibo eta jardunez jarraitzen duela ikusi ahal izan da, multzoen gainazalean lortutako garbitasun mailari eusten lagunduz.

Harrizko materialaren luizia geldiaraztea lortu da

Garbiketez gain, harrizko azalera finkatu da multzo batzuetan, gehienak hareharrizkoak. Harri mota hori Bilboko Hilerrian dagoen porlanetako bat da. Kolore aldakorreko harri mota bat da, normalean grisak edo hareak direnak, aire zabaleko eguraldi txarra jasaten duena bere xurgatze ahalmenagatik. Izan ere, erakusketa honen ondorioz, hareharrizko multzoak besteak baino hondatuago daude (harria heze dago barruan; eraso biologiko latzagoa jasaten dute; luiziak gertatzen dira materialaren beraren deskohesioagatik; harria hareatza-egoeran dago, etab.), eta sendotu egin da. Prozesu horri esker lortu da materialaren ezaugarriak nolabait “itzultzea” eta luizia geldiaraztea.

Ondoriozta daiteke esku-hartzeetan egindako prozesuak eraginkorrak eta beharrezkoak izan direla hilerrian dagoen ondarea babesteko eta zaintzeko. Hala ere, aldian-aldian errepikatu beharko lirateke.

Santu Guztien Eguna dela eta, Bilboko udal-hilerria bisitatzen duten pertsonen arreta bermatu nahi dugu. Horretarako, herritarrei arreta emateko langileak indartuko dira gure bulego nagusietan, senideei beren hildakoak lurperatzeko lekuaren berri eman ahal izateko, aurreko asteburuan, urriaren 24,25 eta 31n eta azaroaren 1ean.

Era berean, Bilboko udal-hilerriko bulegoetako jendaurreko ordutegia azaroaren 1ean zabalduko da, goizeko 8etatik arratsaldeko 2etara.

Era berean, Bilboko udal-hilerriak irekitzeko eta ixteko ordutegia luzatu da, honela:

Bisiten arintasuna bermatzeko eta hilerri barruko aparkalekuan edo Txorierri BI 737-Erandio/Larrabetzu errepideko aparkaleku irregularretan zirkulazio-arazoak saihesteko, Bilboko Udaltzaingoak agenteak lekualdatuko ditu trafiko erregulatzeko zerbitzu berezi iraunkorra emateko Bilboko Udal-hilerriko sarreretan eta irteeretan, urriaren 26tik azaroaren 1era bitartean.

Bilboko lau zaharberritzaile gaztek 1920an Derion eraikitako kanpandorreko ondare historiko eta monumentala berreskuratu dute, azarora arte iraungo duen lehen lan-esperientzian.

 Horregatik, Eusko Jaurlaritzak, Lanbideren bidez, eta Bilboko Udalak, Bilbao Ekintza Udal Elkartearen bidez, proiektu bat jarri dute abian hilerriko pieza historikoak zaharberritzeko eta kontserbatzeko. Horretarako, lau teknikari kontratatu dira, Arte Ederretako, Kultura Ondasunen Zaharberritze eta Kontserbazioko, Artearen Historiako eta Ondare Historiko Artistikoko Goi Mailako Unibertsitate Gradukoak, hogeita hamar urtetik beherakoak, Udalaren titulartasunekoak izateagatik udal ondarearen zati diren ikuspegi historiko eta artistikotik esanguratsuenak diren panteoiak, eskultura-piezak eta apaindura-elementuak garbitu, sendotu eta kontserbatzeko.

Hala, Ainhoa Dominguezek, Aitor Razkinek, Ane Camposek eta Naiara Elguezabalek, 23 eta 29 urte bitartekoak, horietako hiruk, lehen lan-esperientzia lanaldi osoan izatea lortu dute, Kultur Ondasunen Jatetxe-arloko profesional gisa, urtebetez hilerrian. “Oso zaila da zaharberritzaile gisa lan bat aurkitzea, beraz, pribilegiatu batzuk sentitzen gara”, onartzen dute.

Haren ezagutzari esker, Bilboko hilerrira sartzeko hormen aurrealdeak berreskuratu dituzte. Lan hori egiteko, lehenik eta behin, horma bakoitzaren egoera berezia aztertzen dute; izan ere, hormaren zati bakoitzak prozedura desberdina eskatzen du, hau da, horma garbitzea, hura finkatzea, landaredia kentzea, gaizki egindako konponketa zaharren hondakinak kentzea…

Egin duten lana kontuan hartuta, material desberdinak erabili dituzte; izan ere, lehen esan bezala, hormaren zati bakoitzak tratamendu desberdinak behar ditu. Beraz, landaredia kentzeko biozida erabili da, eta landare hondarrak mekanikoki kendu da. Horma garbitzeko, eskuilak eta lehengoratzeko tresnak erabili dira, aurreko esku-hartzeetan gaizki aplikatutako morteroaren gehiegikeriak ezabatzeko. Horiekin batera, hormaren estetika eta funtzionaltasuna berreskuratzeko egokiak diren morteroak ere erabili dira.