Bilboko Hilerria Hiriak duen espaziorik preziatuenetakoa da, ez bakarrik arkitekturari dagokionez, baita historiari eta paisaiari dagokienez ere, aberastasun artistiko handia izateaz gain. Hala ere, duen antzinatasunarengatik eta bisitatzen duten pertsona-kopuruarengatik, denborak aurrera egin ahala instalazioak hondatuz joan dira, eta Hilerriko espazioetarako irisgarritasuna izan da gehien kaltetu den elementuetako bat. Horregatik, Bilbao Zerbitzuak hainbat hobekuntza-jarduera egiten ari da modu mailakatuan.

“Balio handiko obrak dira, oinez joatea erraztu eta arazoak saihestu gura dituztelako, batez ere mugitzeko gaitasun txikiagoa izan dezaketen pertsonengan pentsatuta”, azaldu du Yolanda Díez Bilbao Zerbitzuak-eko Presidente, Bilboko Alkateorde eta Udaleko Osasun eta Kontsumo Saileko zinegotziak.

Hain zuzen, aurten Klaustrorako edo Galeriarako sarbidea hobetu da, egungo eskailerak gainditzeko eta gurpil-aulkiak, umeen orgatxoak eta mugikortasun urriko pertsonak errazago sartzeko, oztopo arkitektonikoak kenduz. Horretarako, espaloia handitu egin da, batez beste 1,80 metroko zabalerara iritsi arte, eta Klaustrora atzeko aldetik iristeko moduko ibilbidea egokitu da. Horrez gain, kalearen alde bakoitzean beherapena egin da, eta Kaperaren alboetan bi arrapala egin dira jarduketa osatzeko.

Kaleak Klaustroarekiko zuen desnibelari dagokionez, bi arrapala egokituren bitartez salbatu da. Arrapala horiek bi tartetan banatuta daude, metro eta erdiko gutxieneko zabalera duen eskailera-buru batez bereizita, eta lauza irristagaitz batean bukatuta, erorketak edo labankadak saihesteko. Babes moduan, alboetan, arrapalek altzairu herdoilgaitzezko baranda bana dute. Horrela, ibilbide egokitua sortu da Klaustrora iristeko, oztopo arkitektonikoak kenduz. Jarduketak, batez ere, adinekoen edo mugitzeko arazoak dituzten pertsonen beharrei erantzuten die, hemendik aurrera Klaustrora modu erosoago eta seguruagoan sartu ahal izango direlako.

Gogorarazi behar da, lehen fasean, ibilgailuen sarrerak eta aparkalekuak, Errausketa-labeak, Biltegiak eta bulegoetarako sarbideak mugatutako eremuaren irisgarritasuna hobetu zela, espaloiak zabalduz, espaloietako pasabide naturalak jaitsiz eta Hilerriko erdiko gunea edo sarrera nagusia farolen bidez argiztatuz.

Fuente: Irekia

• Iñigo Urkullu Lehendakaria buru izan da 1936-1945 urteen artean demokraziaren alde egiteagatik exekutatutako pertsonak omentzeko ekitaldian, Bilboko Vista Alegre hilerrian.
• Gerra Zibilean eta gerraostean exekutatutako biktimen 300 senide baino gehiagoren aurrean egin du aitortza
• Gogoraren ikerketaren arabera, 2.194 pertsona exekutatu zituzten aldi horretan, erdia inguru zibilak, horietatik, 60 emakumeak eta 2.134 gizonezkoak
• Exekutatuen zerrenda osoa kontsultatzeko: https://labur.eus/bgckw
• Bi plaka zabaldu dira, Bilboko hilerrian bertan fusilatu eta lurperatutako, 523 pertsonen izenekin

 Iñigo Urkullu Lehendakaria Eusko Jaurlaritzak eta Gogora Institutuak, Memoriaren, Bizikidetzaren eta Giza Eskubideen Institutuak, Gerra Zibilean eta gerraostean (1936-1945) demokrazia defendatzeagatik exekutatutako pertsonei egiten dieten omenaldiaren buru izan da. Gaur eguerdian Bilboko Vista Alegre hilerrian egindako ekitaldian Beatriz Artolazabal Berdintasun, Justizia eta Gizarte Politiketako sailburua eta Juan Mari Aburto Bilboko alkatea izan ditu berarekin. Beatriz Artolazabal sailburua, Memoriaren arloko arduraduna, Jose Antonio Rodríguez Ranz Giza Eskubide, Memoria eta Lankidetzako sailburuordearekin eta Monika Hernando arloko zuzendariarekin batera joan da, baita Aintzane Ezenarro Gogora Memoriaren Institutuko zuzendariarekin ere. Era berean, Juan Mari Aburto alkatearekin batera, Gonzalo Olabarria Bilboko Kultura zinegotzia eta Yolanda Díez Bilboko Osasun eta Kontsumo zinegotzia izan dira. Eusko Jaurlaritzaren aldetik, Josu Erkoreka eta Idoia Mendia lehendakariordeak, eta Olatz Garamendi, Gotzone Sagardui, Pedro Aspiazu eta Iñaki Arriola sailburuak izan dira. Ekitaldiara, honako hauek ere bertaratu dira: Ana Otaduy, Bizkaiko Batzar Nagusietako presidentea; Iñigo Iturrate, Julen Arzuaga, eta Jon Hernandez, legebiltzarkideak eta Gogora Institutuaren Zuzendaritza Kontseiluko kideak; Ion Grambra, Giza Eskubideen eta Kultura Demokratikoaren zuzendaria Gipuzkoako Foru Aldundian eta Francisco Etxeberria, auzitegiko medikua, biak ere Gogorako Kontseiluko kideak; Esther Apraiz, Derioko alkatea; eta Igotz Lopez, Zamudioko alkatea eta memoria historikoko elkarteek hainbat kide. Eusko Jaurlaritzak Gerra Zibilean eta gerraostean exekutatutako pertsonak omendu ditu gaur, eta biktima horien 300 senideren aurrean egin du. Gogora Memoriaren, Bizikidetzaren eta Giza Eskubideen Institutuak Gerra Zibilean Euskadin hildako biktimei buruz egindako ikerketan oinarrituta, 2.194 pertsona exekutatu dira, erdia inguru zibilak, horietatik 60 emakumeak dira, eta 2.134 gizonak. Familien memoriari esker ona eta aitzatespena Iñigo Urkullu Lehendakariak hartu du hitza eta, lehenik eta behin, eskerrak eman dizkie familiei Gerra Zibilean eta gerraostean hildako biktima guztien “izen ona, duintasuna eta oroimena gordetzeagatik”. Aurrerantzean, gaineratu du, “familia-memoria hori gizarte-memoria bihurtzen da, zuen senideak Euskadiko memoria demokratikoaren parte dira”. “Kausa justua defendatu zuten: askatasuna, beren herrialdearen defentsa eta autogobernua, justizia soziala, printzipio eta balio demokratikoak”. Eta gehitu du: «Gaur, beste behin, ozen eta argi esaten dugu: bidegabeki hil zituzten”. “Dena eman zuten, gaur beren duintasuna aitortu, omendu eta berrezarri nahi diegu. Bere lekukoa jasoz eta totalitarismoaren eta intolerantziaren aurrean printzipio eta balio demokratikoekin dugun konpromisoa berretsiz egiten dugu”. Gaur omendutako biktima asko Vista Alegreko hilerriko hormen kontra fusilatu zituzten. Horma horiek, lehendakariaren hitzetan, “frankismoaren basakeriaren sinbolo dira gaur egun, eta, batez ere, duintasunaren, memoriaren eta askatasunaren eta demokraziaren aldeko sinbolo”. Bere hitzaldian, Iñigo Urkulluk gerrari erreferentzia egin dio, ordukoari eta oraingoei, Ukrainia aipatuz esan du: «Gerra beti da tragedia, zentzu guztietan, batez ere oinarrizko eskubideei dagokienez». Amaitzeko, Iñigo Urkullu Lehendakariak pertsona horien guztien oroimena aitortzeak, ohoratzeak eta berreskuratzeak eragiten dion harrotasun-zirrara partekatu du: “Pertsona horiek guztiak, gizon eta emakumeak, memoria positiboa dira, konpromisodun memoria, itxaropenerako memoria”. Ekitaldiaren garapena Lehendakariak bere aurretik hitz egin duten pertsonak ere aipatu ditu. Hiru emakumek, Gerra Zibilean exekutatutako pertsonen senideak hirurak, hildakoak gogoratu dituzte, haien heriotzak beraien etxeetan zer suposatu zuen eta gaur egun gogoratzeak duen garrantziaz aritu dira.

• Maite Canedo, Heliodoro Patricio Jorge Lakaren biloba. Gerra Kontseiluaren sententziaz exekutatua 1938ko urtarrilean, eta Derioko hilerrian lurperatua. Ortuellakoa zen, Barakaldoko bizilaguna, erasoko guardia, ezkonduta zegoen eta 4 seme-alabaren aita zen.
• Rosario Valdivielso, 100 urtekoa, Juan José Valdivielso Labradorren alaba. Gerra Kontseiluak Gijonen fusilatu zuen 1937ko azaroan, eta udalerriko hilerrian lurperatu zuten. Ondarroako bizilaguna zen, alarguna zen hil zutenean.
• Mª Natividad Roa, Florentzia Olazagoitia Ceciagaren biloba. Oiartzunen exekutatu zuten, epaiz kanpo, 1936ko azaroan, eta udalerriko hilerrian lurperatu zuten. Arrasatekoa zen. Hiru seme-alaba zituen eta haurdun zegoen hil zutenean.

Aurretik, bertaratutakoek bideoan ikusi ahal izan dute matxinatuek nola egiten zituzten exekuzioak, bai Gerra Kontseiluaren bidez, bai judizioz kanpo, Euskadiko lurralde bakoitzean, non biktimen zifra nagusiak ere azaldu diren. Biktimen argazkiak ere jasotzen ditu bideoak, baita haien familiei zuzendutako agur-gutunetan jasotako azken gogoetak ere. Plaka exekuzio-horman eta lore-eskaintzan Hilerriko klaustroan ekitaldiaren lehen zatia amaituta, agintariak, familiekin batera, fusilamenduak egiten ziren hormetako batera hurbildu dira. Han oraindik orain, ikusteko moduan daude tiroek harrizko horman utzitako markak. Gaur egun kontserbatzen den horma baten bi aldeetan, nitxo-ilaren alboen kontra, oroitzapenezko bi plaka jarri dira, Derioko hilerrian exekutatu eta lurperatutako pertsonen izenekin, guztira 523 pertsona. Senitartekoek, bina plaka bakoitzeko, kendu dizkiote oihalak plakei agintariak, gainerako senideak eta bertaratutakoak aurrean dituztela. Plakak zabaldu dituzten pertsonak Vista Alegreko hilerrian bertan hildako eta hobiratutako biktimen senideak dira: Gotzon Agirre, Justo Ajuria Alavaren biloba, eta Araitz Azkaraik, Juan Jose Basterrechea Arrospideren senidea; eta Alberto Perez, Ana Naranjoren biloba, eta Miren Uribe, Jose Luis Uribe Bilbaoren alaba. Bi plakak agerian utzi ondoren, bi dantzarik ohorezko aurreskua dantzatu dute eta, jarraian, lore-eskaintza egin da hormaren aurrean. Informazio-totema Derioko hilerriak bigarren horma bat du, non exekuzio gehiago ere egin ziren, eta hemen ere, gaur egun oraindik, hormako jaurtigaien markak ikus daitezke. Lekua seinaleztatzeko eta gertatutakoa zabaltzeko, exekuzioei buruzko informazioa biltzen duen totem bat instalatu da, baita Gogora Institutuaren datu-basera lotzen duen QR kode bat ere, 1936-1945 aldian Euskadin exekutatuko pertsonen izenak kontsultatzeko.https://labur.eus/bgckw Exekuzioei buruzko datuak Eusko Jaurlaritzak garai horretan Euskadin exekutatutako 2.000 pertsona baino gehiago omentzen ditu: hitzak barne hartzen ditu frankisten bandoak epai judizialik gabe burututako fusilamenduak, eta baita Gerra Kontseiluen sententziaz exekutatutako pertsonak ere. Azken horien kasuan, fusilatutako pertsonak eta garrote vil bidez exekutatutakoak ere sartzen dira. Epaiketaz kanpo exekutatutako pertsonen kopuru zehaztugabe bat dago erregistro zibiletan edo parrokiako liburuetan jasota ez dagoena edo heriotzaren benetako arrazoia ezkutatzen duten kontzeptu batzuen pean egiten duena, eta horrek Gogoraren ikerketa-lana zailtzen du. Artxiboen ikerketatik eta bibliografiatik ondorioztatzen denez, frankistek 2.194 pertsona exekutatu zituzten Euskadin Gerra Zibilean eta gerraostean (1936-1945). Horietatik 60 emakumeak dira eta 2.134 gizonak.

	Lurraldea					Sexua		Guztira
	Araba	Bizkaia	Gipuzkoa	Beste batzuk		Emakumeak	Gizonak
Epaiketaz kanpo	214	67	542	368		43	1.148	1.191
Gerra Kontseiluz	29	536	92	346		17	986	1.003
GUZTIRA	243	603	634	714		60	2.134	2.194

Biktimak lurraldeka eta sexuaren arabera bereizita: Material gehigarria

• Gerra Zibilean eta gerraostean demokrazia defenditzeagatik fusilatutako pertsonen zerrenda osoa kontsultatzeko esteka: https://labur.eus/bgckw

• Ekitaldian ikusi den bideoa eskuragarri dago Irekian, hurrengo estekan: https://www.irekia.euskadi.eus/es/sadmin/news/75839

• Eusko Jaurlaritzak eta Gogorak 1936-1945 urteen artean demokrazia defendatzeagatik fusilatutako pertsonen (Gerra Zibila eta gerraostea) omenezko ekitaldia antolatu dute
• Biktimen senideek Derioko hilerriko hormetan fusilatu eta ehortzitako pertsonen izenak dituzten bi plaka zabalduko dituzte
• Epe horretan Euskadin exekutatutako biktimen zerrenda osoa hemen kontsulta daiteke: https://labur.eus/bgckw
• Ekitaldia streaming bidez emango da, https://www.labur.eus/fusilatuak helbidean.

Iñigo Urkullu Lehendakaria buru izango da Eusko Jaurlaritzak eta Gogorak, Memoriaren, Bizikidetzaren eta Giza Eskubideen Institutuak, 1936-1945 urteen artean (Gerra Zibila eta gerraostea) demokrazia defendatzeagatik fusilatutako pertsonen omenez antolatzen duten omenaldian. Berarekin izango dira Beatriz Artolazabal, Berdintasun, Justizia eta Gizarte Politiketako sailburua; José Antonio Rodríguez Ranz, Giza Eskubide, Bizikidetza eta Lankidetzako sailburuordea; Aintzane Ezenarro, Gogora Institutuko zuzendaria; Juan Mari Aburto, Bilboko alkatea; Gonzalo Olabarria, Bilboko Kulturako zinegotzia eta Yolanda Díez, Bilboko Udaleko Osasun eta Kontsumo zinegotzia. Ekitaldia martxoaren 26an izango da, goizeko 11: 00etan, Bilboko Vista Alegre hilerrian, Derion. Biktimen 300 senide ingururi bertaratzea aurreikusten da.

Eusko Jaurlaritzak garai horretan Euskadin exekutatutako 2.000 pertsona baino gehiago omentzen ditu. Exekutatuen artean, frankisten bandoak epai judizialik gabe burututako fusilamenduak eta Gerra Kontseiluen sententziaz exekutatutako pertsonak daude. Azken horien kasuan, fusilatutako pertsonak eta garrote vil bidez exekutatutakoak sartzen dira.

Ekitaldiaren garapena

Omenaldia hilerriko galerian egingo da, eta bertan Iñigo Urkullu lehendakariak eta biktimen hainbat senidek hartuko dute parte:

• Maite Canedo, Heliodoro Patricio Jorge Lakaren biloba. Gerra Kontseiluak exekutatua 1938ko urtarrilean, eta Derioko hilerrian lurperatua. Ortuellakoa zen, Barakaldoko bizilaguna, erasoko guardia, ezkonduta zegoen eta 4 seme- alabaren aita zen.
• Rosario Valdivielso, Juan José Valdivielso Labradorren alaba. Gerra Kontseiluak Gijonen fusilatu zuen 1937ko azaroan, eta udalerriko hilerrian lurperatu zuten. Ondarroako bizilaguna zen eta alarguna hil zutenean.
• Mª Natividad Roa, Florentzia Olazagoitia Ceciagaren biloba. Epaiz kanpo exekutatua Oiartzunen, eta udalerriko hilerrian hobiratua. Arrasatekoa zen. Hiru seme-alaba zituen eta haurdun zegoen hil zutenean.

Aurrez, bideo bat emango da matxinatutako bandoak Euskadiko lurralde bakoitzean exekuzioak nola egiten zituen azaltzeko, bai Gerra Kontseiluaren bidez, bai judizioz kanpo, eta biktimen kopuru nagusiak azaltzeko. Gertakarien kontakizuna biktimen argazkiekin batera doa, baita haien familiei zuzendutako agur-gutunetan jasotako azken gogoetak ere, haiek izan baitzuten horretarako aukera.

Plaka exekuzio-horman eta totem informatiboa

Hilerriko galeriako hitzaldiak amaitu ostean, ekitaldia exekuzioak egiten ziren horma bateraino eramango da, eta gaur egun ere ikus daitezke bala-tiroen ildoak harrizko horman bertan.

Gaur egun kontserbatzen den horma zatiaren bi aldeetan, nitxo-ilaren alboen kontra, oroitzapenezko bi plaka jarri dira, Derioko hilerrian exekutatu eta lurperatutako pertsonen izenekin, guztira 523 pertsona.

Toki horretara agintariak, senideak eta bertaratuak hurbilduko dira plankak ezagutzera. Derion exekutatu eta lurperatutako biktimen senitartekoek egingo dute:

Gotzon Agirrek, Justo Ajuria Alavaren bilobak, eta Araitz Azkaraik, Juan Jose Basterrechea Arrospideren senideak, horietako bat ezagutuko dute, eta Alberto Perezek, Ana Naranjoren bilobak, eta Miren Uribek, Jose Luis Uribe Bilbaoren alabak, bestea.

Bi plakak agerian utzi ondoren, bi dantzarik ohorezko aurreskua dantzatuko dute eta, ondoren, lore eskaintza egingo dute.

Derioko hilerriak bigarren horma bat gordetzen du, non exekuzio gehiago ere egin ziren, eta hemen ere, gaur egun oraindik ikusgai daude jaurtigaien markak horman bertan. Lekua seinaleztatzeko eta gertatutakoa zabaltzeko, exekuzioei buruzko informazioa biltzen duen totem bat eta Gogora Institutuaren datu-basera lotzen duen QR kode bat jarri dira. Bertan 1936-1945 aldian Euskadin fusilatutako pertsonen izenak kontsulta daitezke.

Ekitaldia streaming bidez emango da, eta 12: 00etan izango da, kaperan. Poesia errezitaldia izango da, musika klasikoarekin batera. Gainera, primula vulgaris alba pleno edo San Jose lorea duten 150 loreontzi emango zaizkie bertaratutakoei, izakinak agortu arte.

“Urte honetan zehar, Bilbao Zerbitzuak-ek hainbat kultur jarduera eskainiko ditu Bilboko Udal Hilerria ezagutzera emateko eta horren aberastasun artistikoa balioesteko, Bilboko ondare kultural, historiko-artistiko, paisajistiko eta hiletakoaren parte garrantzitsuaren gordetzaile gisa duen egitekoaren barruan”, adierazi du Yolanda Díez Bilboko Udaleko Alkateorde eta Osasun eta Kontsumo Zinegotzi Ordezkariak.

Bizkaiko Elkarte Artistikoaren hiru rapsodak poesia irakurriko dute, eta ekitaldi honetarako propio aukeratutako 16 poema errezitatuko dituzte. Irakurketarekin batera, Zuriñe De Diego (biolina) eta Miren De Diego (biola) artistek musika-piezen interpretazio bikaina eskainiko dute.
Ekitaldiaren iraupena 65 minutu ingurukoa izango da.

Ekitaldiaren egitaraua · Artisten curriculumak

“Urte honetan zehar, Bilbao Zerbitzuak-ek hainbat kultur jarduera eskainiko ditu Bilboko Udal Hilerria ezagutzera emateko eta horren aberastasun artistikoa balioesteko, Bilboko ondare kultural, historiko-artistiko, paisajistiko eta hiletakoaren parte garrantzitsuaren gordetzaile gisa duen egitekoaren barruan”, adierazi du Yolanda Díez Bilboko Udaleko Alkateorde eta Osasun eta Kontsumo Zinegotzi Ordezkariak.

Martxoaren 19an, 12:00etan, Hilerriko Kaperan egingo den Aitaren Egunaren ospakizunak emango dio hasiera programazioari. Hurrengo jarduera apirilaren 23an izango da. Egun horretan, hilerrian argazki lehiaketa bat egingo da 09:00etatik 14:00etara, eta poesia errezitaldi bat, 12:00etan, Kaperan. Hilerrian egingo den hirugarren ekitaldia maiatzaren 1ean izango da, igandean, Amaren Eguna dela eta. Ekainaren 4an, larunbatean, hilerria arte zalez beteko da berriro ere, pintura lehiaketa egingo delako 08:30etik 14:00etara, eta poesia errezitaldia 12:00etatik aurrera. Hurrengo jarduera uztailaren 2rako, larunbaterako, dago programatuta, eta pertsonaia ospetsuen hilobietatik gauez egingo den ibilbidea da. Amaitzeko, eta urtero bezala, Bilboko Udal Hilerriak hildako guztien omenezko ekitaldia antolatuko du azaroaren 1ean, Domu Santu egunean.

Epean ordainagiriak otsailaren 19tik martxoaren 25era kobratuko dira.

Epea igarotakoan, ordainagirien ordainketa betearazpen-bidetik eskatuko da, % 20ko errekarguarekin.

Kanpaina horretan, emakidaren titular diren 33.807 pertsona daude tasa ordaintzera deituta, aurreikusitako 619.155 euroko diru-bilketa gordina lortzeko.

Bilbao Zerbitzuak-ek otsailaren 19an irekiko du Bilboko eta Deustuko udal-hilerrien kontserbazio-, mantentze- eta garbiketa-zerbitzuak emateagatiko tasak ordaintzeko epea. Errolda helbideratuta duten pertsonei aldiaren azken egunean, hau da, martxoaren 25ean, kobratuko zaie, errekargu barik. Bankuan helbideratuta ez dauden gainerako ordainagirietarako, ordainketa epea otsailaren 19tik martxoaren 25era bitartekoa izango da. Ordainketa Kutxabankeko edo BBV Argentariako edozein bulegotan baino ezin izango da egin, banku-erakunde bakoitzak ezarritako egun eta orduetan. Horretarako, titularrek etxean jasoko duten inprimakia aurkeztu beharko da. Epea igarotakoan, ordainagiriak betearazpen-bidetik ordaintzea eskatuko da, % 20ko errekarguarekin.

Kanpaina honetan, Bilboko eta Deustuko hilerrietan kapera, panteoi, hilobi edo nitxo baten gaineko emakidaren titular diren 33.807 pertsonak ordaindu behar dute tasa hori. Bilbao Zerbitzuak-ek 619.155 euroko diru-bilketa gordina aurreikusi du kontzeptu horrengatik (BEZik gabe).

Gaur egun, iraungi gabeko emakida asko daude, ez helbiderik ez banku-daturik eman ez duten titular partikularren eskuetan. Ondorioz, ezin zaie ordainagiririk igorri, ezta zorren berri eman ere. Kasu horietarako guztietarako, Bilbao Zerbitzuak-ek ordainagiriak helbideratzea gomendatzen du, etxeetara bidaltzen den informazio-dokumentu bereko dagokion atala betez.

Kontserbazio-tasa horren bidez, emakiden titularren kontura, Bilboko eta Deustuko udal-hilerrietako gune komunak, bideak, zuhaitzak eta instalazio orokorrak kontserbatzen, mantentzen eta garbitzen laguntzen da. Horretatik kanpo geratzen dira ehorzketa-unitateak garbitzea eta mantentzea –emakidaren titularren erantzukizuna da–, bai eta panteoi komunitarioen kontserbazio-tasa ere.

Bilboko Hilerriak konstelazio propioa du, eta bertan gurasoek eta senideek haurdunaldian, erditzean edo jaio eta gutxira hil ziren ume guztiak oroitzen dituzte. Urtean zehar, familia asko 63. etxadian, Mungiako errepideko atetik Hilerrirako sarbidearen ondoan, dagoen Dolu Perinataleko Espaziora joaten dira, galdutako umetxoak oroitzeko. Memorial horrek galerak ikusarazten ditu, eta doluan laguntzen die gurasoei, ikusezina den mina, dolu perinatala, agerian utziz. “Hilerriari memorial bat eman gura genion, galera horiek ikusarazteko eta gurasoei doluan laguntzeko, ikusezina izaten jarraitzen duen mina agerian utziz. Inolako konnotazio erlijiosorik gabe, familiak nolabait indarberritzeko topagune bihurtzea espero dugu”, azaldu du Yolanda Díez Bilboko Udaleko Osasun eta Kontsumo zinegotziak.

Izarren Lorategi izenez ezagutzen den espazio hori, irekita dago behar duten pertsona guztientzat eta ez du inolako konnotazio erlijiosorik. Eraikitzeko, hilerriaren ingurunea eta sinbologia errespetatuko zuten eragin ekologiko txikia duten materialak erabili gura izan ziren. Horretarako, plaza bat eraiki zen, eta bertan ohorezko espazioa ematen zaie espazioaren erdian, horma perinatalaren parean, dauden oroitzapenezko artelanei. Gainera, plaza besarkatzen duten bi gabioi-hormei esker, gerturatzen direnek intimitate handia izango dute. Bi horma horiek 50 zentimetro inguru dituzte, eta atseden-elementu edo jarleku eta jardinera funtzioa betetzen dute; horrek indartu egiten du intimitate-sentsazioa.

Espazio horretara joaten diren familiek objektuak zintzilikatzeko eta uzteko edo umetxoak oroitzeko eta omentzeko lekua izan gura zutela adierazi zuten. Hainbat artelan aurre-aukeratu ziren familientzako dolu espazioaren diseinuan eta apaingarrietan parte hartzeko. Aurre-aukeraketa hori Bilbao Arte Fundazioko zuzendariak egin zuen, Bilbao Zerbitzuak-eko Zuzendaritzaren enkarguz. Azkenik, Bilbao Zerbitzuak-en Administrazio Kontseiluak hala erabakita, Bilboko Arte Fundazioko zuzendariak eta Dolu Perinatalari Laguntzeko Euskadiko Taldeko ordezkariek aholkatuta, Ivan Gomezek eta y Zuhar Iruretagoienak aukeratu ziren.

“Theaetatus” eta “Izar umeak”

Artista horren proposamenak “Theaetatus” du izena, sentiberatasunez eta poesiaz betetako lana, eta bertan intimitatea nabarmentzen da, “Izar umeak” leloarekin bat etorriz, jaio gabeko pertsona maitatua galdu duten familietan sortzen den hutsuneari erreferentzia eginez, eta hutsune horrek uzten dien inpaktuaren eta haustura markaren metafora adieraziz.

Espazio horretan parte hartzeko aukeratu den bigarren lana Zuhar Iruretagoienaren «Espacio para el duelo perinatal» izan da. Proposamen horrek, parte hartzeko eta gizartean umetxoak galtzearen errealitate latza ikusarazteko aukera ematen die familiei. Zuharren artelana, zulatutako eta barruan argiztatutako corten horma da. Horrela zeru berria irudikatzen da, eta bertan, izar batek sinbolizatzen du maite dugun pertsona hori.

Gune horren inaugurazioa, Esku Hutsik-ek, Euskadi eta Nafarroako Jaiotza inguruko, Jaiotza aurreko eta Jaio eta berehalako Dolurako elkarteak koordinatu zuen. Ekitaldi horretan, María González Esku Hutsik-eko presidenteak, hitzaldia eman zuen, eta horren eragina jasan duten familien hainbat testigantza ere izan ziren. Emakumeek osatutako “4kote” musika-laukoteak ekitaldi horretarako bereziki aukeratutako errepertorioa interpretatu zuen.

Ekitaldia amaitu zenean, inauguraziora joan ziren familiek kristalezko hodi batean utzi zituzten euren “umetxo izarraren” objektuak, ondoren Zuharrek diseinatutako horman sartzeko eta, horrela, euren maitea oroitzeko.

• Jarduera hau nitxoen hamar eraikinen teilatuetan eta hilerriko langileen aldagela-eraikineko bi isurialdeko teilatuan egin da.
• Iberdrolak jarri du abian instalazioa, eta sare elektrikoari konektatuta funtzionatzen du; hau da, energia-soberakina sarera isurtzen da, eta konpainia elektrikoaren fakturan kontsumoaren zati bat konpentsatzen da.
• Ekimen honi esker, Bilboko herritarren bizi-kalitatea hobetuko da, energia berriztagarriak tokiko ekoizpen-ekonomian modu aktiboan integratuko direlako eta klima-aldaketaren aurka borrokatuko delako.

Bilboko udal hilerrian eguzki-plakak instalatzeko eta abian jartzeko ekintza burutu egin da. Proiektuaren lehen fase honek 87.135 euroko aurrekontua izan du, eta hamabi astean egin da. Honela, Bilbao Zerbitzuak-ek lortu du uriko hilerria erabat jasangarria izan dadila, Garapen Jasangarrirako 2030 Agendan eta haren garapen jasangarrirako 17 helburuetan ezarritakoa betez. Yolanda Diez Osasun eta Kontsumoko zinegotziak azaldu duenez, ekimen honek Bilboko herritarren bizi-kalitatea hobetzen laguntzen du, tokiko ekoizpen-ekonomian energia berriztagarriak modu aktiboan integratuko direlako eta klima-aldaketaren aurka borrokatuko delako. Jarduera nitxoen hamar eraikinen teilatuan eta hilerriko langileen aldagela-eraikineko bi isurialdeko teilatuan egin da (zehazki, 14, 63 eta 16 blokeen eta mantentze-eraikinen artean). Sistemaren orientazioak eta makurdurak eta sistemaren gaineko itzalek dakartzaten galerak ahalik eta txikienak izateko moduan erabaki da moduluen antolaketa (186 dira guztira). Hain zuzen ere, instalazioa autokontsumo erregimenean dabil, sare elektrikoari konektatuta. Hau da, soberan geratzen den energia sarera sartzen da, eta horrela konpainia elektrikoaren fakturan soberakinak konpentsatzen dira. Hala, Bilbao Zerbitzuak-ek soberan sortutako energiaren etekinak eskuratzen ditu, kontsumorako beharrezkoa ez bada. Orobat, aurpegi biko panelek (nitxoen gainean daudenek) instalazioaren errendimendua hobetzen dute. Iberdrolak jarri du martxan instalazio fotovoltaikoa, autokontsumo modalitatean, soberakinen konpentsazio sinpletuan. Bikote Solar da enpresa instalatzailea. Nabarmendu behar dugu autokontsumoak tokiko lanpostuak eta kualifikazio handiko lanpostuak sustatzen dituela instalazioa diseinatzeko, muntatzeko eta ustiatzeko. Euskal energia-konpainiak, honelako autokontsumo-ekimenen bidez, bere estrategian sakontzen segitzen du. Izan ere, dagoeneko etxebizitzetan, industrian, komertzioan, nekazaritzan eta abeltzaintzan instalazio fotovoltaikoekin sortutako autokontsumoaren eremuan lanean ari baita. Hori guztia, “giltza eskuan” izeneko soluzioaren bidez, Smart Solar izenekoa, enpresentzat nahiz etxebizitzentzat dena. Soluzio horretan azterlana eta diseinu pertsonalizatua, administrazio-izapideak, muntaia, finantzaketa, mantentze-lanak eta web-tresnen bidezko monitorizazioa sartzen dira. Honelako instalazioen bidez urteko fakturan asko aurreztu daiteke: % 70eraino, etxebizitzak bateriarik badauka, eta % 40raino, bateriarik ez badauka. Bilboko Udal Hilerriko urteko elektrizitate-kontsumoa nahiko txikia da, baina azken helburua da espazio publiko jasangarria izan dadila ingurumenaren aldetik, eta energia berriztagarriak erabili ditzala, energia sortzeko instalazio elektriko fotovoltaikoak ezarriz. Gainera, Bilboko herritarren bizi-kalitatea hobetuko da honela, tokiko ekoizpen-ekonomian energia berriztagarriak modu aktiboan integratuko direlako eta klima-aldaketaren aurka borrokatuko delako. Bigarren fasean, Bilbao Zerbitzuak-ek ibilgailu elektrikoak kargatzeko 4 puntu jarriko ditu: haietako bi bisitariek erabiltzeko, eta beste biak hilerriko mantentze-lanetako ibilgailuentzat.

CO₂ emisioak murrizten ditu

Instalazioa ahalik eta etekin handiena ateratzeko proiektatu da. Potentzia nominala 70 kWP-koa izango da, gutxi gorabehera. Proiektu teknikoaren datuekin egindako simulazioak erakusten du jatorri berriztagarriko energia sortzeko sistema fotovoltaiko honen bidez murriztu egiten direla elektrizitatea modu konbentzionalean sortzean isurtzen diren CO₂ emisioak; zehazki, atmosferara igortzen diren CO₂ emisioak 21.893,8 kg. murriztuko lirateke urtero. Gainera, urtero 3.423,9 zuhaitz moztea saihestuko da horrela.

Bilboko Udal hilerria Cobradores de la noche film independente berriaren agertokiaren parte izango da. Jaxsak, Memento civitas (2018) edo Martirio staccato (2021) filmen zuzendariak, zuzenduko duen  filma azaroaren 13an, larunbatean, errodatuko da hilerrian, eta bertako aktoreek hartuko dute parte, super 8ko zuzendari ohi batetik hasi eta bizitza osoa horretan daraman antzerki irakasle bat arte.

Zine ekoizpen horrek kaleetan noraezean dabiltzan bi aseguru-kobratzaileren istorioa kontatzen du. Kobratzera doazen etxe bakoitzean pertsonaia bitxiak aurkituko dituzte. Kontrastatutako arketipoen bidez, bizitzari, heriotzari, zorionari eta gizabanako bakoitzak arazoei aurre egiteko eta inguruko pertsonekin harremanetan jartzeko dituen ikuspegiei buruz hausnartzeko aukera emango duen filma da.

Bilboko udal hilerrietan ere hasi da nabaritzen normaltasunaren itzulera, gaur, Santu Guztien egunean, bisitariak etengabe ari dira etortzen eta. Goizean goizetik nabaritu dira joan-etorriak, eta senideak eguna aprobetxatzen ari dira fisikoki gure artean ez daudenak bisitatzeko, hilobi, panteoi eta nitxoetan loreak eta sortak uztearen keinu sinbolikoa eginez. Aldi berean, hilobiak, apaintzen dituzte.

Bilbao Zerbitzuak-ek ordutegiak gogorarazten ditu: Bilbokoa 8etatik 18etara egongo da zabalik, eta Deustukoa, berriz, 8etatik 15etara. Gaur, azaroaren 1ean, Deustukoa ere 8etatik 18etara egongo da zabalik.